صرافی غیرمتمرکز (DEX) چیست؟ از استرس بلوکه شدن دارایی هایتان خلاص شوید!

زمان مطالعه: 9 دقیقه

اگر یک فلسفه اساسی در بلاک‌چین وجود داشته باشد، آن عدم تمرکز است. تمرکززدایی یعنی معاملات بدون وجود شخص ثالث مرکزی مانند بانک یا موسسه مالی انجام شود. با این حال، تا همین اواخر، سرمایه‌گذاران در دارایی‌های دیجیتال محدود به سرمایه‌گذاری از طریق صرافی‌های متمرکز بودند که با فلسفه اصلی این اکوسیستم در تضاد است. این مغایرت باعث ایجاد صرافی‌های غیرمتمرکز (DEX) شد که بستری برای مبادله دارایی‌ها، بدون نیاز به وجود نهاد واسط را فراهم می‌آورد. به‌خصوص در شرایطی که به‌واسطه تحریم‌ها، امکان بلوکه شدن دارایی افراد در صرافی‌های متمرکز وجود دارد، بحث استفاده از DEXها داغ‌تر شده است. تفاوت صرافی متمرکز و غیرمتمرکز چیست؟ در این مقاله به بررسی صرافی‌های غیرمتمرکز و انواع آن‌ها می‌پردازیم. همچنین، بهترین صرافی‌های غیرمتمرکز را معرفی می‌کنیم. تا پایان این مقاله همراه ما باشید.

 

صرافی غیرمتمرکز (DEX) چیست؟

اگرچه هنوز بیشترین معاملات رمز ارزها در صرافی‌های متمرکز (CEX) انجام می‌شود، اما محبوبیت صرافی‌های غیرمتمرکز (DEX) در حال افزایش است. صرافی‌های غیرمتمرکز با بهره‌گیری از قراردادهای هوشمند خودکار برای انجام معاملات بدون واسطه، تجارت همتابه‌همتا (P2P) را تسهیل می‌کنند. صرافی غیرمتمرکز یا DEX یک برنامه مستقل غیرمتمرکز (DApps) است که به خریداران یا فروشندگان رمز ارزها اجازه می‌دهد بدون واسطه، به تجارت و معامله این نوع از ارزهای دیجیتال بپردازند. با این حال، همه‌ی صرافی‌های غیرمتمرکز از زیرساخت‌های اساسی یکسانی استفاده نمی‌کنند. برخی از آن‌ها مدل‌های متداول دفتر ثبت سفارش (Order Book) و بعضی دیگر پروتکل‌های نقدینگی را (Liquidity Protocol) ترجیح می‌دهند.

صرافی‌های رمز ارز غیرمتمرکز ایجاد شده‌اند تا مشکلاتی را که به‌طور ذاتی در صرافی‌های متمرکز وجود دارد، حل کنند. DEXها بازارهای همتابه‌همتا را به‌صورت مستقیم در بلاک‌چین ایجاد می‌کنند که به معامله‌گران امکان می‌دهد وجوه خود را به‌طور مستقیم ذخیره و مدیریت کنند. سرویس‌های غیرمتمرکز یا به‌صورت خودکار یا توسط شرکت‌کنندگان در شبکه، نظارت می‌شوند. امنیت دارایی‌های افراد در این نوع از سرویس‌ها، با استفاده از فناوری دفتر توزیع‌شده (DLT) تأمین می‌شود.

 

تفاوت صرافی متمرکز با صرافی غیرمتمرکز چیست؟

در صرافی‌های متمرکز کاربران باید شناسایی شده و دارایی آن‌ها در حساب‌های متعلق به شرکت نگهداری شود. اما صرافی‌های غیرمتمرکز کاملا برعکس عمل می‌کنند و انتقال دارایی‌ها مستقیم بین کاربران انجام می‌گیرد.

صرافی‌های متمرکز توسط یک شرکت مشخص یا فردی با هدف سودآوری اداره می‌شوند. این صرافی‌ها وظیفه محافظت از داده‌های کاربر و اطلاعات معاملات آن‌ها را برعهده دارند و با کنترل کامل عملکرد پلتفرم، تصمیمات مستقلی برای توسعه خدمات خود می‌گیرند. در مقابل، صرافی‌های غیرمتمرکز مدیریت تصمیم‌گیری‌های مهم را به‌صورت خودکار یا نیمه خودکار با مشارکت افراد در سیستم انجام می‌دهند. این پلتفرم‌های غیرمتمرکز از نظر فنی امکان تعامل مستقیم بین شرکت‌کنندگان را فراهم کرده و از یک دفتر توزیع‌شده برای ذخیره و پردازش تمام یا اکثر داده‌ها استفاده می‌کنند. DEXها دارایی یا داده‌های شخصی کاربران را در سرورهای خود ذخیره نمی‌کنند و فقط به‌عنوان بستری برای یافتن موارد خرید و فروش منطبق بر هم محسوب می‌شوند. در تصویر زیر، مقایسه صرافی متمرکز و غیرمتمرکز را به‌صورت خلاصه مشاهده می‌کنید:

صرافی غیرمتمرکز چگونه کار می کند؟

صرافی غیرمتمرکز یا DEX جایی است که افراد می‌توانند بدون واسطه به معامله رمز ارزها بپردازند. برای آشنایی بهتر با چگونگی کار یک صرافی غیرمتمرکز، مهم است که ابتدا نحوه کار صرافی‌های متمرکز را درک کنیم.

یک صرافی متمرکز مانند Binance یا Coinbase سایت یا برنامه‌ای است که افراد می‌توانند رمز ارزها یا توکن‌های پشتیبانی‌شده توسط آن صرافی را، خرید، فروش یا معامله کنند. به‌طور مثال، شما قصد خرید مقداری بیت کوین را دارید. ابتدا به یک صرافی ارز دیجیتال مراجعه می‌کنید. سپس با ارائه اطلاعات شناسایی و بانکی، ثبت‌نام کرده و مقداری پول واریز می‌کنید (بعضی مواقع، همین روند چندین روز طول می‌کشد). در نهایت، صرافی قیمت را بر اساس دفتر ثبت سفارش افرادی که با مقادیر مختلف خرید و فروش می‌کنند، به شما اعلام می‌کند و شما قادر به انجام معامله هستید. خب، بعد چه اتفاقی می‌افتد؟

صرافی متمرکز آن بیت کوین‌ها را در حساب شما نشان می‌دهد و شما می‌توانید آن‌ها را با سایر توکن‌های صرافی، معامله کنید. اما شما واقعا آن بیت کوین‌ها را در اختیار ندارید؛ زیرا به صرافی می‌سپارید که از طرف شما به‌عنوان نگهدارنده آن‌ها عمل کند. در حقیقت، هر معامله‌ای که انجام می‌دهید، مثلا مبادله بیت کوین با اتریوم، در یک بلاک‌چین اتفاق نمی‌افتد، بلکه در پایگاه داده صرافی انجام می‌شود.

حالا می‌توانیم بهتر درک کنیم که صرافی غیرمتمرکز چگونه کار می‌کند. DEXها به‌عنوان صرافی ارزهای دیجیتال، به کاربران امکان می‌دهند رمز ارزها را از طریق معاملات مستقیم همتابه‌همتا در یک بستر آنلاین امن و بدون واسطه، خریدوفروش کنند. در صرافی غیرمتمرکز، یک بلاک‌چین یا دفتر توزیع‌شده جای شخص ثالث را می‌گیرد. این اتفاق، معاملات امن‌تر و شفاف‌تر را امکان‌پذیر می‌کند. به زبان ساده، صرافی‌های غیرمتمرکز برای تسهیل معاملات بین افراد از قراردادهای هوشمند (پروتکل‌های خود اجراشونده) بهره می‌برند. اما کنترل سکه‌های آن‌ها را به دست نمی‌گیرند.

 

انواع صرافی های غیرمتمرکز کدامند؟

بازار نسبتا جدید صرافی‌های DEX بخش‌های متمایزی را در بر می‌گیرد. هر پلتفرم از پیاده‌سازی‌های مختلفی برای دفتر ثبت سفارش، مجموعه نقدینگی یا سایر سازوکارهای مالی غیرمتمرکز (DeFi) استفاده می‌کند. در ادامه، به سه دسته کلی صرافی‌های غیرمتمرکز می‌پردازیم.

دفتر ثبت سفارش درون‌زنجیره (On-Chain Order Books)

برای بعضی از صرافی‌های غیرمتمرکز همه‌چیز به‌صورت درون‌زنجیره‌ای پردازش می‌شود؛ از جمله تغییر و لغو سفارشات. از نظر منطقی، این حالت غیرمتمرکزترین و شفاف‌ترین فرآیند را دارد. زیرا نیاز به اعتماد به شخص ثالث را در هر زمانی و برای انجام هرگونه سفارشی از بین می‌برد. با این حال، این روش در اجرا خیلی عملی نیست. با قرار گرفتن تمام مراحل سفارش بر روی بلاک‌چین، DEXها فرآیند زمان‌بری را طی می‌کنند و هر گره در شبکه باید سفارش‌ها را به‌صورت دائمی ذخیره کند و همچنین هزینه بپردازد.

دفتر ثبت سفارش برون‌زنجیره (Off-Chain Order Books)

DEXهای دارای دفترچه سفارشات برون‌زنجیره، بازهم تا حدی غیرمتمرکز هستند، اما تمرکز بیشتری نسبت به نمونه مشابه درون‌زنجیره دارند. برخلاف دسته قبلی که سفارشات در بلاک‌چین ذخیره می‌شدند، در این مدل، سفارشات خارج از زنجیره و در مکان دیگری مانند نهاد مرکزی حاکم بر دفتر سفارشات، قرار می‌گیرند. چنین نهادی می‌تواند دسترسی به سفارشات را محدود کند یا به غلط ارائه دهد. با این حال، دارایی کاربران همچنان به‌واسطه مدل غیرحضانتی (Non-Custodial) DEX، محافظت می‌شود. برخی‌از توکن‌های ERC-20 موجود در بلاک‌چین اتریوم، یک دکس با کارکرد مشابه را ارائه می‌دهند. اگرچه درجه‌ای از تمرکززدایی قربانی می‌شود، یک دکس می‌تواند بستری را برای طرفین فراهم کند تا دفتر ثبت سفارش برون‌زنجیره را از طریق قراردادهای هوشمند مدیریت کنند. این مدل مزایای بیشتری نسبت به مدل ثبت سفارش درون‌زنجیره که کندتر است، برای کاربران به ارمغان می‌آورد. دفترهای سفارش برون‌زنجیره با تراکم و زمان تأیید کمتر، سرعت بیشتری را ارائه می‌دهند.

بازارسازهای خودکار (Automated Market Makers)

یک بازارساز خودکار (AMM) دفترهای ثبت سفارش را با الگوریتم‌های قیمت‌گذاری به نحوی در لحظه بازنویسی می‌کند که قیمت جفت دارایی (مانند بیت کوین و دلار آمریکا) به‌طور خودکار تعیین می‌شود. برخلاف بازارسازهای مرسوم، که به‌موجب آن شرکت‌ها قیمت دقیق و محدودیت گسترده‌ای را در دفتر سفارش ارائه می‌دهند، AMMها این روند را غیرمتمرکز کرده و به کاربران اجازه ایجاد بازار روی یک بلاک‌چین را می‌دهند. در این مدل، برای انجام معاملات نیازی به طرف مقابل نیست و AMM برای ایجاد یک بازار، به‌سادگی با بلاک‌چین تعامل دارد. کاربران به‌جای معامله مستقیم با شخصی دیگر، صرافی یا بازارساز، با قراردادهای هوشمند معامله کرده و تأمین نقدینگی می‌کنند. همانند سایر مدل‌های DEX، برای انجام هر معامله‌ای باید یک تراکنش درون‌زنجیره انجام شود. برخلاف برخی DEXها، AMMها نسبتا کاربرپسند بوده و با کیف پول‌های محبوب ارز دیجیتال یکپارچه می‌شوند.

 

مزایای صرافی غیرمتمرکز چیست؟

دلایل زیادی وجود دارد که طرف‌داران و کاربران رمز ارزها را به استفاده از صرافی‌های غیرمتمرکز ترغیب می‌کند. بیشتر نقاط قوت صرافی‌های غیرمتمرکز از معماری توزیع‌شده آن‌ها ناشی می‌شود. در بخش‌های قبلی به برخی از مزایای DEXها اشاره کردیم. در اینجا می‌خواهیم کمی جزئی‌تر به آن‌ها بپردازیم:

• امنیت: صرافی‌های غیرمتمرکز دارایی‌های کاربر را ذخیره نمی‌کنند. بنابراین، نه حملات هکرها و نه از کار افتادن صرافی‌ها نمی‌تواند منجر به از دست رفتن سرمایه شود. عدم وجود یک نقطه ورود واحد که از طریق آن بتوان به تمام دارایی‌ها و داده‌ها دسترسی پیدا کرد، کار را برای هکرها پیچیده کرده و حمله را بی‌معنی می‌سازد.
• احتمال پایین دستکاری: یکی دیگر از مزایای این نوع سرویس‌ها، عدم وجود یک ساختار مرکزی است که باعث پایین آمدن احتمال دست‌کاری قیمت یا تغییر حجم معاملات می‌شود. در ضمن، هیچ حساب شخصی در صرافی غیرمتمرکز وجود ندارد و حتی نیازی به آدرس ایمیل و تأیید حساب هم نیست.
• استقلال از قانون‌گذاران: معماری توزیع‌شده از صرافی‌ها در برابر دخالت مقامات محلی و بین‌المللی محافظت می‌کند. در حالی که، صرافی‌های با ساختار متمرکز با توجه به قوانین، امکان مسدود شدن یا محدودیت جغرافیایی را دارند.
• دسترسی به پروژه‌های مختلف: برخلاف مدل متمرکز، در یک صرافی غیرمتمرکز نه‌تنها امکان ثبت سفارش برای رمز ارزها وجود دارد، بلکه ایجاد ارزهای جدید هم به‌طور مستقیم در سیستم ممکن است. این ویژگی به پروژه‌های نوپا اجازه می‌دهد بدون اینکه هزینه بالایی برای قرارگیری در پلتفرم‌های مختلف پرداخت کنند، به تأمین حداقل نفدینگی موردنیاز خود بپردازند.

معایب صرافی غیرمتمرکز

استفاده از معماری توزیع‌شده در صرافی‌های غیرمتمرکز و کنترل کامل کاربران بر دارایی‌های شخصی خود، یک‌سری مشکلات را به همراه دارد. در ادامه، بعضی از آن‌ها را مطرح می‌کنیم:

• عدم امکان بازیابی دسترسی: برای مثال، به‌دلیل عدم وجود فرآیند احراز هویت مشتری (KYC) و لغو معامله، در صورت از دست رفتن رمز عبور یا کلید خصوصی، کاربر نمی‌تواند داده‌های خود را بازیابی کند و دارایی‌های خود را پس بگیرد. روش‌های برگشت هزینه با یک معماری توزیع‌شده، ناسازگار هستند. کاربرانی که اشتباهی عملیاتی را مرتکب شوند یا کلیدهای خصوصی خود را فراموش کنند، قادر به بازیابی دسترسی خود نیستند.
• محدودیت در گزینه‌های معامله: بسیاری از گزینه‌ها، مانند حد ضرر (Stop Loss)، معاملات مارجین (Margin Trading) یا وام‌دهی (Lending)، در بیشتر DEXها برای معامله‌گران در دسترس نیست. از آنجا که بسیاری از صرافی‌های غیرمتمرکز توسط قراردادهای هوشمند مدیریت می‌شوند، رمز ارزهایی که از تعامل با قراردادهای هوشمند پشتیبانی نمی‌کنند، در این صرافی‌ها قابل‌معامله نیستند.
• نقدینگی کم: صرافی‌های غیرمتمرکز معمولا در مقایسه با صرافی‌های متمرکز، حجم نقدینگی بسیار کمتری دارند. این تفاوت ناشی از این واقعیت است که معامله‌گران، سرویس‌های متمرکز را ترجیح می‌دهند، جایی‌که انتخاب‌های بیشتری برای ابزارها، جفت‌ارزها و سفارشات آن‌ها وجود دارد.
• عدم وجود سرویس پشتیبانی: یک صرافی غیرمتمرکز با توجه به ویژگی‌هایش، نمی‌تواند یک سرویس پشتیبانی برای مدیریت تراکنش‌ها یا حساب‌های کاربری داشته باشد. در صورت انتخاب یکی از این نوع صرافی‌ها برای معامله ارز دیجیتال، مسئولیت کامل دارایی‌های هر کاربر با خود اوست و در صورت فراموشی کلید خصوصی یا انجام یک معامله اشتباه، امکان درخواست کمک وجود ندارد.
• محدودیت سرعت: بررسی و تأیید تراکنش‌ها روی بلاک‌چین زمان می‌برد و این زمان پردازش به صرافی بستگی ندارد، بلکه به ماینرها وابسته است. از آنجا که DEXها محبوبیت کمتری از مدل متمرکز دارند، کاربران ممکن است در یافتن شخصی برای مطابقت با سفارشات خرید یا فروش آن‌ها، یا معامله‌ای با قیمت مناسب با مشکل روبه‌رو شوند. خرید و فروش ارزهای جدید یا ارزهایی که حجم معاملات کمی دارند، به مراتب دشوارتر هم خواهد بود.

 

معرفی صرافی های غیرمتمرکز

صرافی‌های غیرمتمرکز نسبتا زیادی تا به امروز ایجاد شده‌اند. در این بخش، به معرفی چند مورد از معروف‌ترین صرافی‌های DEX خواهیم پرداخت:

• یونی سواپ (Uniswap)

صرافی یونی سواپ بر اساس بلاک‌چین اتریوم ایجاد شده است. کاربران پلتفرم یونی‌سواپ می‌توانند به دو شکل در این صرافی فعالیت داشته باشند. یکی مبادله دارایی‌ها و توکن‌هایی که مبتنی بر پروتکل اتریوم (ERC-20) باشد که با چند کلیک ساده قابل‌انجام است. شکل دیگر با تأمین نقدینگی موردنیاز قراردادهای هوشمند و در عوض دریافت پاداش از توکن‌های آن.

• کرو (Curve)

صرافی Curve مشابه یونی‌سواپ، یک صرافی غیرمتمرکز است که از یک استخر نقدینگی استفاده می‌کند. با این حال، Curve به‌طور خاص بستر مبادله استیبل کوین‌ها (Stablecoins) را فراهم می‌آورد و به کاربران اجازه می‌دهد با کارمزد کم آن‌ها را مبادله کنند. این صرافی، جهت مبادله از الگوریتمی برای انطباق بهینه جفت ارزها استفاده می‌کند.

• بالانسر (Balancer)

صرافی بالانسر بر اساس مفهوم یونی‌سواپ ساخته شده است؛ با این تفاوت که دارای انعطاف‌پذیری بیشتری در زمینه نقدینگی است. در حالی که صرافی Uniswap دارای استخر نقدینگی با جفت توکن‌های با وزن یکسان است، Balancer اجازه می‌دهد استخرهایی با نسبت‌های مختلف از جفت توکن‌ها داشته باشیم.

• بنکور (Bancor)

مدل صرافی بنکور برای اجرای معامله، به شخص دوم احتیاج ندارد. در عوض، می‌توانید توکن‌های ERC-20 را با توکن شبکه بنکور (Smart) مبادله کرده، سپس این توکن‌ها را با سایر توکن‌های ERC-20 موجود در این پلتفرم جابجا کنید.

• کایبر (Kyber)

پروتکل کایبر به‌عنوان مجموعه‌ای از قراردادهای هوشمند عمل می‌کند که علاوه بر اتریوم روی هر بلاک‌چین دیگری هم اجرا می‌شود. شبیه دیگر صرافی‌های بدون دفتر ثبت سفارش، کایبر از استخرهای نقدینگی برای تسهیل مبادلات همتابه‌همتا استفاده می‌کند.

• بایننس دکس (Binance DEX)

یک کپی غیرمتمرکز از صرافی بایننس متمرکز است. بایننس دکس از طریق یک رابط برنامه‌نویسی برنامه (API) تحت‌وب عمل می‌کند. این صرافی عملکرد مشابه DEX معمولی را ارائه می‌دهد. اما با اضافه کردن ابزارهای موردانتظار به یک دکس، انتقال به زیرساخت‌های ناآشنا را آسان می‌کند.

• ددکس (DDEX)

صرافی DDEX معاملات مارجین را تسهیل می‌کند. معاملات مارجین زمانی اتفاق می‌افتد که کاربران برای افزایش بازده بالقوه سرمایه خود، وجوهی را وام می‌گیرند. معاملات مارجین ممکن است ریسک بالایی داشته باشد؛ زیرا رکودهای بازار، ضررهای پول قرض گرفته‌شده را افزایش می‌دهد.

• وان‌اینچ (1inch)

پلتفرم وان‌اینچ نقدینگی را از DEXهای مختلف جمع می‌کند تا لغزش (Slippage) سفارشات بزرگ را به حداقل برساند. لغزش زمانی اتفاق می‌افتد که نقدینگی کافی در یک پلتفرم وجود نداشته باشد و در نتیجه خریدار بیش از آنچه انتظار دارد، برای خرید دارایی، وجه پرداخت کند. با حذف لغزش، سرمایه با بهترین قیمت ممکن در اختیار یک معامله‌کننده قرار می‌گیرد.

بهترین صرافی های غیرمتمرکز ارز دیجیتال کدامند؟

بر اساس معیار و ویژگی‌هایی که مدنظر داریم، می‌توانیم لیست‌های مختلفی از رده‌بندی DEXها داشته باشیم. در اینجا، ما پنج صرافی غیرمتمرکز برتر از نظر حجم بازار را بر اساس آمار سایت coinmarketcap.com، معرفی می‌کنیم:

نام صرافی	حجم بازار (۲۴ ساعته)	سهم بازار	تاریخ شکل‌گیری
Uniswap (V3)	۷۷۹.۲۴۰.۹۱۷ دلار	۱۹/۷۸ درصد	می ۲۰۲۱ (اردیبهشت ۱۴۰۰)
MDEX	۴۶۰.۸۶۷.۵۸۰ دلار	۱۱/۷۰ درصد	ژانویه ۲۰۲۱ (دی ۱۳۹۹)
MDEX (BSC)	۴۵۷.۳۱۵.۱۸۵ دلار	۱۱/۶۱ درصد	آپریل ۲۰۲۱ (فروردین ۱۴۰۰)
PancakeSwap (V2)	۴۴۵.۱۸۶.۲۱۷ دلار	۱۱/۳۰ درصد	–
1inch Liquidity Protocol	۲۵۸.۴۸۰.۰۲۲ دلار	۶/۵۶ درصد	–

 

کلام آخر

ارائه یک استراتژی برای به حداکثر رساندن بازده فعالیت‌های معاملاتی، ضمن حفظ امنیت، راحتی و حریم خصوصی، یکی از ملاحظاتی است که منجر به ایجاد صرافی‌های غیرمتمرکز شده است. با این حال، هنوز مهم است که بدانیم DEXها قرار نیست تمام مشکلات مربوط به صرافی‌های متمرکز را برطرف کنند. DEXها چالش‌های خاص خود را دارند که معامله‌گران باید در هنگام معامله، آن‌ها را در نظر بگیرند. با در نظر گرفتن این نکته که امور مالی غیرمتمرکز یا دیفای به‌طور مداوم درحال پیشرفت است، می‌توان امیدوار بود که تمام معایب صرافی‌های DEX با گذشت زمان برطرف شوند. در این مقاله از آکادمی رمز ارز، با صرافی‌های غیرمتمرکز آشنا شدیم و مزایا و معایب آن‌ها را باهم مرور کردیم. نظر شما در مورد صرافی‌های غیرمتمرکز چیست؟ با بالا رفتن ریسک استفاده از صرافی‌های متمرکز به‌خاطر تحریم‌ها، آیا DEXها بیش از پیش رواج پیدا می‌کنند؟ نظرات خود را با ما در میان بگذارید.